اینجانب افتخار داشتم که در پژوهشکده تاریخ علم، سخنرانی تحت عنوان «طبیعت از نگاه اشعریان» داشته باشم. فایل صوتی سخنرانی و اسلایدها برای علاقه مندان بارگذاری شده است. پیشتر نیز مقاله ای ن
موضوع و سوال معرفت شناسی چیستی دانش می باشد که در این رویکرد ها معرفت شناسان با ابزارهای مختلف قصد دارند مسائل مشترک را پاسخ دهند.
1- رویکرد سنتی تحلیلی
این دسته متشکل از فیلسوفان زبان دیروز و معرفت شناسان امروزند که قصد دارند با واکاوی معنایی (semantic)و منطق کارکرد واژگانی چون دانش دانستن باور توجیه و... دارند و با اتصال به درک عام (common sense) چالش های معرفت شناسی را پر کنند. در هر حال با روبرو شدن معرفت شناسی با چالش های پراگماتیسمی و به اشتراک رسیدن سوالات فلاسفه علم و معرفت شناسی و روبه رو شدن با دور ها و تسلل های پی در پی، این رویکرد در حل مشکلات معرفت شناسی عقیم مانده است.
2- رویکرد تجربی
این رویکرد همچون دیگر شاخه های فلسفه، قصد دارد که مسائل فلسفه مانند مسائل علمی به بوته آزمایش بسپارد. از آنجا که فلسفه تحلیلی به طور کلی و معرفت شناسی به طور خاص بر آزمایش های ذهنی استوارند این آزمایش ها را به میان مردم عادی برده و تا این نکته را بسنجد را که استدلالات فیلسوفان تا چه حد به شهود و درک عمومی نزدیک است.
این رویکرد مخالفان زیادی بین فیلسوفان دارد؛ از آنجا که چنین رویکردی را دور از مشی اصیل فلسفه می دانند. ضمن اینکه بسیاری معتقدند که موقعیت ها باید دقیق تعریف شوند و مردم عادی در جریان تعاریف دقیق نیستند و پاسخ های آنها نمی تواند درست باشد. در هر حال این رویکرد هم به سرعت در حال پیشرفت است و با تمام ضعف هایی که تاکنون داشته امروزه در حال تجربه های خوبی است. برای مثال در علوم شناختی و neuro science و فلسفه ذهن دستاورد های قابل اعتنایی داشته است اما هنوز در حل پارادوکس ها و استدلالات مجرد موفقیت چندانی نداشته است.
3- رویکرد صوری/formal epistemology
این رویکرد بر خلاف دیدگاه سنتی زبان را مبنا قرار نداده است؛ بلکه به جای زبان ریاضیات را مبنا قرار داده است. برای مثال برای مفاهیم چون باور به دنبال تعاریف و معادل سازی ریاضی است. این رویکرد در نتیجه نزدیک شدن سوالات فلسفه علم و معرفت شناسی است و وامدار نگرش هستی شناسانه ای است که عقلانیت محض را در جهان مبنا می داند.
این روش مدعی نگاهی صد در صد فلسفی است (با این نگرش که نظریه پردازان علم عموما فیلسوف هستند نه دانشمند). اگر چه دستاورهای این دیدگاه نیز هنوز خام است، اما همچنان سرسخت در نگرش های بنیادی است. بیزگرایی و کاربرد علم احتمالات در معرفت شناسی در دستاورد های این رویکرد است.
کلمات کلیدی: عملگرایی، زمینه گرایی، نظریه تبیین، Contextualism، Pragmatism، Explanation theory
علیت همواره یکی از ارکان نظریه های علمی است که البته بودن و یا نبودن آن با چالش هایی روبرو بوده است. در قرون وسطی در جهان اسلام توسط متکلمانی چون غزالی و فخر رازی زیر سوال رفت و در قرون جدید با استدلال هیوم دچار پارادوکسی جدی شد و در صورتبندی فیزیک کوانتوم به کلی بی اعتبار ماند. اما همچنان از اصول زیر بنایی علومی چون اقتصاد، زیست شناسی و شیمی و دیگر علوم است و از مباحث باز فلسفه علم، شناخت و متافیزیک است. در هر حال وقتی که در صورتبندی یک نظریه رکن بنیادی چون علیت زیر سوال برود و یا حتی بی اعتبار شود، متعاقب آن نظریه تبیین هم با سوالات جدی روبه رو می شود؛ که حال بر چه اساسی پدیده ها توصیف و یا توضیح داده شود. از دیدگاه های غالب نگاه عملگرایانه است که نظریه ها را در نقش توصیف و پاسخی برای خواسته های ما می داند. این مقاله قصد دارد که یکی ازمهمترین مقاله هایی در این زمینه نوشته شده است یعنی مقاله «دیدگاه عملگرایانه نظریه تبیین» از باستین فن فراسن را معرفی و سپس به نقد و بررسی این دیدگاه بپردازد.
